Khủng hoảng năng lượng hậu COVID: Bài cuối - Đi tìm giải pháp

Trước tình hình cuộc khủng hoảng năng lượng ngày càng trở nên nghiêm trọng, Trung Quốc đã tìm kiếm các hợp đồng cung cấp khí đốt từ Mỹ, trong khi EU nỗ lực đưa ra các giải pháp hỗ trợ các nước thành viên.

 

LTS: Khi nền kinh tế toàn cầu bắt đầu có dấu hiệu phục hồi và các nhà lãnh đạo toàn cầu chuẩn bị tụ họp cho một hội nghị mang tính bước ngoặt về biến đổi khí hậu, cuộc khủng hoảng năng lượng bất ngờ ập đến trên toàn thế giới. Điều này đang đe dọa các chuỗi cung ứng vốn đã căng thẳng, khuấy động căng thẳng địa chính trị và đặt ra câu hỏi về việc liệu thế giới đã sẵn sàng cho cuộc cách mạng năng lượng xanh hay chưa?

***

 

Do tình trạng thiếu điện lan rộng tại Trung Quốc trong những tuần qua, các cơ quan quản lý đã cắt điện đối với những lĩnh vực hoạt động sử dụng nhiều năng lượng. Mới đây, Cục Năng lượng tỉnh Chiết Giang đã cắt giảm điện đối với 8 ngành công nghiệp sử dụng nhiều năng lượng, xử lý nguyên liệu thô thành các vật liệu công nghiệp như thép, xi măng và hóa chất.

Bên cạnh đó, chính phủ nước này đã và đang cố cải thiện tình trạng thiếu điện, như cho phép các công ty sản xuất điện tăng giá lên đến 20% đối với điện dùng trong công nghiệp và thương mại, để các nhà sản xuất điện có thể mua nhiều than hơn.

Không chỉ vậy, Ủy ban Cải cách và Phát triển Quốc gia Trung Quốc (NDRC), cũng cho biết rằng họ sẽ tự do hóa hoàn toàn giá điện sản xuất từ ​​than đá và người sử dụng điện công nghiệp hay điện thương mại đều phải mua từ thị trường tự do.

NDRC cho biết rằng 100% điện sản xuất từ ​​nhiệt điện than sẽ được định giá thông qua giao dịch thị trường, tăng so với mức 70% của cả nước hiện nay.

Vì vậy, toàn bộ người dùng điện công nghiệp và điện thương mại 'sẽ sớm' phải mua điện sản xuất từ than đá trực tiếp từ thị trường hoặc thông qua các đại lý thuộc lưới điện quốc gia, tăng từ mức 44% người dùng hiện mua trực tiếp từ thị trường. Những người mua điện khác thì phải trả giá tiền điện cố định.

Trong các nỗ lực mới nhất nhằm đối phó với khủng hoảng năng lượng, chính phủ Trung Quốc cũng đã gây sức ép đến các doanh nghiệp quốc doanh để yêu cầu những công ty này đảm bảo nguồn cung.

Theo Reuters, ít nhất 5 công ty, trong đó có Tập đoàn Hóa chất và Dầu khí Trung Quốc (Sinopec Corp), Công ty Dầu khí Quốc gia Trung Quốc (CNOOC) và các nhà phân phối năng lượng như Zhejiang Energy đang đàm phán những hợp đồng dài hạn với các nhà xuất khẩu khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) của Mỹ, chủ yếu là của Công ty Năng lượng Cheniere và Công ty Venture Global.

Các cuộc đàm phán này có thể dẫn đến những thỏa thuận trị giá hàng chục tỷ USD, đánh dấu sự gia tăng nhập khẩu LNG của Trung Quốc từ Mỹ trong những năm tới.

Theo một số nguồn tin, hoạt động đàm phán mua hàng của phía Trung Quốc với các nhà cung cấp Mỹ đã bắt đầu vào đầu năm 2021 và tăng tốc trong vài tháng gần đây do cuộc khủng hoảng năng lượng (dùng cho sản xuất điện, sưởi ấm) lớn nhất trong nhiều thập kỷ tại Trung Quốc. Giá khí đốt châu Á trong năm nay tăng hơn 5 lần khiến lo ngại tăng cao về sự thiếu hụt nhiên liệu trong mùa Đông.

"Đàm phán được đẩy nhanh kể từ tháng 8 khi giá giao ngay chạm mốc 15 USD/ 1 triệu btu (đơn vị đo lường khí đốt)", một nguồn tin thân cận với các cuộc đàm phán cho biết.

Vẫn chưa rõ các công ty Trung Quốc đang đàm phán mua LNG của Mỹ với khối lượng bao nhiêu, nhưng theo đánh giá, riêng Sinopec đã có thể nhập 4 triệu tấn/năm. Các thương nhân cho biết, Sinopec đang trong giai đoạn đàm phán cuối cùng với 3 đến 4 công ty để mua 1 triệu tấn khí đốt mỗi năm trong vòng 10 năm, bắt đầu từ năm 2023.

Hiện các bên mua ở Trung Quốc đang tìm kiếm những hợp đồng mua khí đốt ngắn hạn (để đáp ứng nhu cầu trong nước vào mùa Đông năm nay) và cả những hợp đồng dài hạn.

Ngoài ra, sáng 20/10, một số nhà sản xuất than lớn của Trung Quốc đã tuyên bố sẽ giới hạn giá than nhiệt vào mùa đông năm nay và mùa xuân năm sau, sau khi chính phủ yêu cầu các công ty được nhà nước hậu thuẫn đảm bảo cung cấp điện và than ổn định “bất kể chi phí”.

Giá than nhiệt của Trung Quốc đã tăng hơn 200% trong năm nay, đạt mức cao kỷ lục do các cuộc thanh tra an toàn khai thác, thăm dò chống tham nhũng và lũ lụt tại các khu vực khai thác lớn làm ảnh hưởng đến nguồn cung.

Tập đoàn Năng lượng Trung Quốc và Tập đoàn Shanxi Jinneng Holding, công ty khai thác than số 1 và số 8 về sản lượng tại nước này, cho biết họ sẽ thúc đẩy sản lượng và hướng giá trở lại "phạm vi hợp lý".

Họ đã cam kết sẽ giữ giá than nhiệt giao ngay với hàm lượng năng lượng 5.500 kilocalorie ở mức dưới 1.800 nhân dân tệ (282 USD)/tấn, và giá than 5.000 kilocalorie và 4.500 kilocalorie lần lượt ở mức 1.500 nhân dân tệ và 1.200 nhân dân tệ .

Giá các loại than nhiệt khác có nhiệt trị cao hơn sẽ không vượt quá 2.000 nhân dân tệ một tấn, theo tuyên bố của công ty đưa ra vào cuối ngày 19/10.

Một số công ty khai thác than khác được nhà nước hậu thuẫn ở khu vực khai thác than hàng đầu của Trung Quốc là Sơn Tây và Nội Mông cũng đang đưa ra kế hoạch giới hạn giá tương tự.

Phó Thủ tướng Trung Quốc Han Zheng đã kêu gọi "các biện pháp cứng rắn" để điều chỉnh chặt chẽ việc đầu cơ giá than.

Cơ quan giám sát tài sản nhà nước cũng đã thúc giục các công ty được nhà nước hậu thuẫn ưu tiên nguồn cung cấp than và yêu cầu các nhà máy điện xây dựng kho nguyên liệu "bất kể chi phí".

Sản lượng than hàng ngày của Trung Quốc là 11,6 triệu tấn vào ngày 18/10, so với khoảng 11,2 triệu tấn vào tháng trước.

Ủy ban Cải cách và Phát triển Quốc gia cho biết sự can thiệp của chính phủ vào giá than đã được thảo luận tại một cuộc họp của các nhà sản xuất chính, do "mức tăng giá hiện tại đã hoàn toàn lệch khỏi các nguyên tắc cơ bản của cung và cầu".

EU 'gấp gáp' tìm giải pháp khẩn cấp

Vào tuần trước, Brussels đã xác nhận rằng họ sẵn sàng tạo ra một nguồn dự trữ chiến lược trên toàn EU cho khí đốt tự nhiên để đảm bảo nguồn cung ổn định và tránh những biến động lớn về giá.

Ý tưởng về một nguồn dự trữ khí đốt chiến lược đã được một nhóm nhỏ các nước EU, bao gồm Pháp và Tây Ban Nha, đưa ra như một giải pháp tiềm năng cho cuộc khủng hoảng năng lượng đang diễn ra.

Ủy ban châu Âu hiện đã ủng hộ sáng kiến này, một ý tưởng tương tự như hoạt động mua sắm chung mà Brussels đã tổ chức để mua vaccine COVID cho tất cả các nước EU.

Mặc dù khí đốt chiếm hơn một phần tư mức tiêu thụ năng lượng tổng thể của EU, nhưng các cơ sở lưu trữ chỉ có sẵn ở một nửa số quốc gia thành viên. Ủy ban tin rằng một "cách tiếp cận châu Âu tích hợp hơn" có thể giảm chi phí và giảm bớt tác động của sự biến động giá cả. Kế hoạch tập thể sẽ là tự nguyện và phù hợp với luật cạnh tranh của EU.

Nhưng Ủy ban châu Âu nhấn mạnh rằng một ý tưởng như vậy không giúp giải tỏa ngay lập tức cho cuộc khủng hoảng hiện tại và nếu cuối cùng nó được thành lập, nó sẽ chỉ giúp giảm bớt tác động của cuộc khủng hoảng năng lượng tiếp theo.

Trong khi đó, Brussels đề nghị các nước EU áp dụng các biện pháp ngắn hạn để giúp chống lại việc tăng giá điện, bao gồm hỗ trợ thu nhập cho các hộ gia đình dễ bị tổn thương, trợ cấp cho các công ty đang gặp khó khăn và giảm thuế. Tất cả các giải pháp này, Ủy ban lưu ý, phải tạm thời, phù hợp và có mục tiêu, có tính đến các đặc điểm kinh tế và xã hội của mỗi quốc gia.

Cho đến nay, 20 quốc gia thành viên cho biết họ có ý định sử dụng những công cụ này để cứu trợ cho công dân và doanh nghiệp của họ. Nhưng khi giá năng lượng tiếp tục ở mức cao đáng báo động, một số quốc gia ngày càng lên tiếng về sự cần thiết phải có các biện pháp sâu rộng và đặc biệt để kiềm chế thị trường, một phương án mà Ủy ban từ chối làm theo, ít nhất là vào thời điểm hiện tại.

Brussels nhận thức được cuộc khủng hoảng hiện nay là do các động lực cơ bản của cung và cầu: sự phục hồi kinh tế đã làm tăng nhu cầu điện của châu Âu và châu Á, nhưng các nhà cung cấp năng lượng chính, như Nga, đã không thể - hoặc không muốn - đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng này, dẫn đến sự tăng giá rõ rệt và rất đột ngột trên toàn thế giới.

Vì châu Âu và châu Á là những nước nhập khẩu khí đốt ròng và phụ thuộc nhiều vào các nhà cung cấp nước ngoài, họ phải đối mặt nhiều hơn với những thăng trầm của thị trường năng lượng. Do đó, giá bán buôn khí đốt tự nhiên ở châu Âu đã tăng vọt hơn 420% trong năm ngoái. Điều này đã khiến giá điện tăng vọt hơn 230% trong cùng kỳ.

Tuy nhiên, không phải tất cả các quốc gia thành viên đều có chung cảm giác cấp bách và mong muốn cải cách cơ bản. Sự kết hợp năng lượng rất khác nhau trong khối và gánh nặng của cuộc khủng hoảng cũng vậy.

Trong một tài liệu được trình bày vào tuần trước, Ủy ban châu Âu đã chọn một con đường ôn hòa, thận trọng để đảm bảo thị trường không bị bóp méo bởi sự can thiệp mạnh tay của nhà nước.

Brussels khuyến nghị các quốc gia thành viên sử dụng nguồn thu từ Hệ thống giao dịch khí thải (ETS) - một hệ thống toàn EU định giá phát thải CO2 - để hỗ trợ thu nhập cho các hộ gia đình dễ bị tổn thương. Trong 12 tháng qua, ETS đã tích lũy được hơn 26 tỷ euro doanh thu từ việc bán giấy phép carbon mà các công ty gây ô nhiễm cần mua và có thể tự giao dịch với nhau.

Trước tình hình giá khí đốt tăng chóng mặt, một số chính phủ đã buộc phải dựa vào các nhà máy chạy bằng than, nơi thải ra một lượng carbon dioxide cao hơn và do đó yêu cầu nhiều giấy phép ETS hơn để bù đắp. Điều này đã khiến giá ETS tăng gấp đôi trong vòng chưa đầy một năm, mức tăng đột biến mà Ủy ban ước tính là đóng góp vào hơn 1/5 cuộc khủng hoảng năng lượng.

Một số chính phủ đã lên tiếng cảnh báo về tình trạng đầu cơ thị trường trong Hệ thống giao dịch khí thải, nhưng nhà điều hành đã không tìm thấy bất kỳ bằng chứng nào để duy trì các tuyên bố. Tuy nhiên, họ cam kết tăng cường giám sát trong ETS và trên toàn thị trường năng lượng nói chung để trấn áp các hành vi chống cạnh tranh. Một nhóm MEP đã yêu cầu Ủy ban điều tra Gazprom, nhà xuất khẩu khí đốt hàng đầu của Nga, vì bị cáo buộc đóng vai trò trong việc tăng giá.

Các biện pháp bổ sung mà chính phủ các quốc gia có thể đưa ra bao gồm các biện pháp bảo vệ pháp lý để đảm bảo rằng các hộ gia đình có thu nhập thấp hơn không bị cắt điện và viện trợ của nhà nước - chủ yếu là trợ cấp - cho các công ty đang gặp khó khăn trong việc thanh toán hóa đơn và tìm cách tăng tốc đầu vào của họ.

EU cho biết việc cắt giảm thuế cũng có thể bảo vệ người tiêu dùng. Bên cạnh đó, các quốc gia cũng có thể giảm thuế suất VAT xuống 0,5% - mức tối thiểu được phép theo luật của EU.

Dimitri Vergne, một quan chức về chính sách bền vững tại Tổ chức Người tiêu dùng Châu Âu (BEUC), cho rằng các khuyến nghị của Ủy ban là "rất mạnh mẽ, lấy người tiêu dùng làm trung tâm" và có thể mang lại lợi ích cụ thể cho người dân.

Ngày 15/10, Đức đã công bố kế hoạch cắt giảm 42,7% thuế tiêu thụ điện cho người tiêu dùng, nhằm thúc đẩy các khoản đầu tư vào năng lượng tái tạo. Theo đó, mức thuế này sẽ được cắt giảm xuống còn 3,723 euro cent/kWh, bắt đầu từ ngày 1/1 năm sau.

Chính phủ Đức sẽ bù vào khoản cắt giảm này khoảng 3,25 tỷ euro (3,77 tỷ USD) từ nguồn thu thuế carbon theo Luật năng lượng tái tạo (EEG) để hỗ trợ sản xuất điện gió và điện mặt trời.

Cùng ngày, Ba Lan công bố gói hỗ trợ chi phí năng lượng trị giá 1,5 tỷ zlotys (khoảng 380 triệu USD) cho 2,6 triệu hộ gia đình nước này, trong bối cảnh giá năng lượng tăng cao trong thời gian gần đây. Theo Bộ trưởng Khí hậu Michal Kurtyka, mỗi hộ gia đình bốn người của Ba Lan có thể được hỗ trợ lên tới 700 zloty mỗi năm.

Thủ tướng Mateusz Morawiecki thông tin thêm, Ba Lan đã lên kế hoạch phân bổ ít nhất 1,5 tỷ zlotys cho các khoản trợ cấp năng lượng vào năm sau, và con số này hoàn toàn có thể được nâng lên tới 3-5 tỷ zlotys (tương đương 763 triệu USD - 1,27 tỷ USD).

Mỹ hối thúc hành động từ Nga

Tuần trước, Bộ Ngoại giao Mỹ cho biết, trong cuộc gặp với Phó Thủ tướng Nga Alexei Overchuk, Thứ trưởng Ngoại giao Mỹ Wendy Sherman kêu gọi Moscow nỗ lực nhiều hơn nữa nhằm đảm bảo an ninh năng lượng châu Âu.

Ngay sau đó, Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov cũng khẳng đinh rằng, nước này sẵn sàng hỗ trợ châu Âu vượt qua cuộc khủng hoảng năng lượng hiện nay, cam kết rằng, tập đoàn độc quyền khí đốt của Nga Gazprom "đang tiếp tục cung cấp khí đốt cho châu Âu theo các hợp đồng dài hạn và thậm chí còn hơn thế nữa".

Ông Lavrov cho rằng Ủy ban châu Âu (EC) và Mỹ phải chịu trách nhiệm trực tiếp về những căng thẳng hiện nay giữa Nga và châu Âu về nguồn cung năng lượng, viện dẫn việc EC kéo dài các yêu cầu pháp lý đối với dự án Dòng chảy phương Bắc 1, khiến tuyến đường ống dẫn khí đốt này chỉ hoạt động ở mức 50% công suất tối đa.

Phát biểu tại một hội nghị năng lượng ở Moskva, Tổng thống Putin nói rằng thị trường khí đốt không cân bằng hoặc không thể dự đoán được, đặc biệt là ở châu Âu. Ông cho biết Nga đang đáp ứng các nghĩa vụ theo hợp đồng cung cấp cho khách hàng và sẵn sàng tăng nguồn cung nếu được yêu cầu.

Ông Putin bác bỏ những cáo buộc rằng Nga đang sử dụng nguồn cung năng lượng như một vũ khí, cho đây chỉ là lời nói có động cơ chính trị và không dựa trên cơ sở nào. Trước đó, một quan chức của Ủy ban châu Âu cho hay phía EU không yêu cầu Nga tăng nguồn cung khí đốt cho khối.

Tổng thống Putin cũng nhận định rằng giá dầu có khả năng lên tới 100 USD/thùng, đồng thời khẳng định Nga và các đối tác Tổ chức các Nước Xuất khẩu Dầu mỏ (OPEC) đang nỗ lực hết sức để ổn định thị trường và sớm giải quyết cuộc khủng hoảng năng lượng này./.